Τάσος Καραμήτσος

Α ν δούμε δύο «φωτογραφίες» της κατάστασης της οικονομίας, μία στην αρχή του 2010 και μία σήμερα, θα διαπιστώσουμε ραγδαία επιδείνωση των μεγεθών, αλλά κυρίως ότι βρισκόμαστε σε πολύ χειρότερη μοίρα. Στις αρχές του 2010 το έλλειμμα ήταν στο 15% του ΑΕΠ, το χρέος στα 360 δισ. ευρώ και τα spreads στις περίπου 250 μονάδες. Η κυβέρνηση έχαιρε της εμπιστοσύνης και της υποστήριξης των Ευρωπαίων εταίρων μας, αλλά και των Αμερικανών. Ενάμιση χρόνο αργότερα, το έλλειμμα έχει μειωθεί κατά 5 μονάδες, το χρέος έχει αυξηθεί κατά 60 δισ. ευρώ, ενώ τα spreads ακούμπησαν τις 1.500 μονάδες και οι Ευρωπαίοι εταίροι αλλά και οι ΗΠΑ δεν εμπιστεύονται πια την ελληνική κυβέρνηση. Αυτά είναι τα προφανή στις «φωτογραφίες». Δυστυχώς, η πραγματική κατάσταση είναι πολύ χειρότερη. Σε αυτόν τον ενάμιση χρόνο η χώρα υποβαθμίστηκε δραματικά από όλους τους διεθνείς οίκους αξιολόγησης, έκλεισαν δεκάδες χιλιάδες επιχειρήσεις, απολύθηκαν 300.000 άνθρωποι από τον ιδιωτικό τομέα, η οικονομία βυθίστηκε σε πέραν κάθε πρόβλεψης ύφεση και οι μηχανισμοί του υπουργείου Οικονομικών δεν λειτουργούν (ούτε κανένας άλλος).

Πτώχευση

Η χρηματοδότηση που είχαμε εξασφαλίσει πέρυσι από το ΔΝΤ και την Ε.Ε. δεν είναι πια δεδομένη, η παραμονή μας στην ΟΝΕ δεν είναι τόσο σίγουρη όσο παλιά, οι τράπεζες δεν έχουν χρήματα ούτε για να χρηματοδοτήσουν τις επιχειρήσεις ούτε ενδεχομένως για να επιβιώσουν. Οσες κατάφεραν να αντέξουν μέχρι σήμερα αντιμετωπίζουν καθημερινά το φάσμα της πτώχευσης, ενώ η ρευστότητα έχει εξαφανιστεί. Ο μεγάλος κίνδυνος είναι να εξαφανιστούν εντελώς και τα μετρητά από την αγορά μέσα στους επόμενους μήνες, ίσως και σε εβδομάδες. Ο κ.
Παπακωνσταντίνου παρέλαβε, όταν ανέλαβε το τιμόνι της οικονομίας, μια πολύ άσχημη κατάσταση και τη μετέτρεψε σε πραγματική κόλαση. Αμφισβητείται πλέον έντονα από πολλούς στο κόμμα του, από συναδέλφους του υπουργούς, από τους κορυφαίους τραπεζίτες και επιχειρηματίες. Κι όμως, ο πρωθυπουργός τον διατηρεί στο υπουργείο. Γιατί; Κατά καιρούς οι ερμηνείες είναι πολλές. Στην αρχή διότι τον πίστευε. Μετά επειδή «τον εμπιστευόντουσαν οι ξένοι». Μετά «γιατί δεν ήξερε ποιον άλλον να βάλει» και τελευταία -όταν και ο πρωθυπουργός και οι ξένοι έχασαν την εμπιστοσύνη τους στο πρόσωπό του- «γιατί ο νέος υπουργός χρειάζεται ενημέρωση και δεν υπάρχει χρόνος». Ας δούμε, λοιπόν, πώς αυτός ο κατά τεκμήριο καλός οικονομολόγος έφερε τη χώρα σε αυτή την κατάσταση. Το βασικό πρόβλημα είναι ζήτημα χαρακτήρος. «Αλαζών», είπε ο Ευάγγελος Βενιζέλος, που οδηγεί στα εξής: Πρώτον, δεν ήθελε να υπάρχει «οικονομικό επιτελείο» αλλά να αποφασίζει μόνος του. Δεύτερον, δεν συνεργάστηκε με τους συναδέλφους του υπουργούς, δεν άκουσε ποτέ καμία εισήγηση, καμία πρόταση, καμία συμ- βουλή. Αυτά τα δύο χαρακτηριστικά, μαζί ενδεχομένως με άλλα, οδήγησαν τον ίδιο στην αποτυχία και τη χώρα στην κατάρρευση μέσα από μια αλληλουχία μεγάλων λαθών.




1: Χωρίς επιτελείο
ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΛΑΘΟΣ ήταν ότι επεδίωξε και πέτυχε να πείσει τον πρωθυπουργό να γίνει τσάρος της οικονομίας αντί να φτιάξει ένα οικονομικό επιτελείο με δύο τουλάχιστον έμπειρους και ισχυρούς υφυπουργούς, με ισχυρή επιτελική ομάδα και σύστημα επικοινωνίας με την αγορά, τους τραπεζίτες, τους επιχειρηματίες, τους εκπροσώπους των εργαζομένων. Από την αρχή αυτής της κρίσης όλοι αναρωτιόντουσαν «με ποιους μιλάει». Είναι χαρακτηριστικό ότι οι επικεφαλής των μεγαλύτερων κρατικών τραπεζών, ενώ το επεδίωξαν, δεν είχαν επαφή μαζί του. Δεν ρωτήθηκαν. Και όταν εν μέσω μιας κρίσης χρέους δεν θέλεις να ακούσεις τη γνώ- μη των δικών σου τραπεζιτών, είναι προφανές ότι δεν θέλεις να ακούσεις ούτε τη γνώμη κανενός άλλου. Ο τσάρος της οικονομίας τα ξέρει όλα.

2: Απογραφή
ΞΕΚΙΝΗΣΕ ΛΟΙΠΟΝ την καριέρα του με «απογραφή» στα δημόσια οικονομικά όπως ο Αλογοσκούφης. Αυτό ήταν τεράστιο λάθος διότι αφενός αύξησε το έλλειμμα ως ποσοστό του ΑΕΠ και αφετέρου καταρράκωσε την αξιοπιστία της Ελλάδας στην Ευρώπη. Γιατί το έκανε; Για τρεις λόγους: Πρώτον, για να αποδείξει ότι η Ν.Δ. δεν τα πήγε καλά και ότι αλλοίωνε τα δημοσιονομικά στοιχεία που έδινε στους Ευρωπαίους. Δεύτερον, γιατί αν παρουσίαζε υψηλό το έλλειμμα που παραλάμβανε, θα ήταν πιο εύκολο να το μειώσει ο ίδιος και να καρπωθεί την επιτυχία στο μέλλον (κόλπο Αλογοσκούφη). Τρίτον, γιατί πίστευε ότι έτσι οι Ευρωπαίοι θα τον εμπιστευόντουσαν και θα τον στήριζαν.


3: Δεν πήρε τα 25 δισ.
ΤΟ ΤΡΙΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΛΑΘΟΣ του κ. Παπακωνσταντίνου ήταν ότι όταν τον Ιανουάριο του 2010 βγήκε να δανειστεί από τις αγορές 5 δισ. ευρώ και οι αγορές του πρόσφεραν 25 δισ. ευρώ, εκείνος πήρε μόνο οκτώ. Τότε το spread ήταν στις 250 μονάδες. Βλέπουμε λοιπόν εδώ μια τερατώδη απερισκεψία, μια πολύ κακή εκτίμηση του μέλλοντος και των εξελίξεων και μια επιπολαιότητα που κόστισε στη χώρα πάρα πολλά. Δεν αποκλείεται αν είχε δανειστεί και τα 25 δισ. που προσφέρθηκαν τότε η εξέλιξη της πορείας μας να ήταν εντελώς διαφορετική και το πρόβλημα να είχε περιοριστεί σημαντικά και πολύ ταχύτερα. Γιατί το έκανε; Γιατί εκτιμούσε ότι η κατάσταση θα βελτιωθεί και ότι τα spreads θα μειωθούν! Αντί να μειωθούν, όμως, έφτασαν στις 400, 800, 1.200 και τελικά πλησίασαν τις 1.500 μονάδες.

4: Πανικός καταθετών
ΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΛΑΘΟΣ του κ. Παπακωνσταντίνου ήταν οι διάφορες δηλώσεις του που έσπερναν τον φόβο και την ανησυχία στην αγορά, στους μεγάλους αλλά και στους μικρούς καταθέτες, με αποτέλεσμα να υπάρχει -σε κύματα μετά τις δηλώσεις του- απόσυρση των καταθέσεων από τις τράπεζες. Αρχικά απέσυραν τα χρήματά τους οι μεγαλοκαταθέτες που τα έστειλαν στο εξωτερικό και μετά οι μικρότεροι που τα φύλαγαν σε θυρίδες ή στο σπίτι. Η πιο πρόσφατη δήλωσή του, η οποία πάλι οδήγησε σε αναλήψεις από τις τράπεζες, ήταν αυτή στην εκπομπή «Νέοι Φάκελοι», όπου είπε ότι «έχουμε λεφτά μέχρι τα μέσα Ιουλίου». Αυτό, σε συνδυασμό με τη δήλωση της κυρίας Δαμανάκη περί επιστροφής στη δραχμή, οδήγησε σε εκροή 1 δισ. ευρώ από τις τράπεζες μέσα σε τρεις μέρες. Συνολικά, σε ενάμιση χρόνο οι καταθέσεις μειώθηκαν κατά 50 δισ. Ευρώ (από τα 250 στα 200), προκαλώντας τεράστιο πρόβλημα στις τράπεζες και στη χρηματοδότηση της οικονομίας.


5: Υφεση
ΤΟ ΠΕΜΠΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΛΑΘΟΣ του κ. Παπακωνσταντίνου ήταν ότι δεν εκτίμησε σωστά τις επιπτώσεις από τα πακέτα μέτρων που κατά καιρούς ανακοίνωνε - και κυρίως δεν εκτίμησε σωστά το βάθος της ύφεσης που θα δημιουργούσαν αυτά. Αποτέλεσμα ήταν η μείωση της κατανάλωσης και συνακόλου- θα αυτή των φορολογικών εσόδων – είτε διότι οι επιχειρήσεις έκλειναν ή οδηγούνταν σε ζημίες είτε διότι λόγω της έλλειψης ρευστότητας δεν είχαν χρήματα για να πληρώσουν τους φόρους. Σχετικά με αυτό πρέπει να σημειωθεί και η αδυναμία του κ. Παπακωνσταντίνου να «εμπνεύσει» τους εισπρακτικούς μηχανισμούς του υπουργείου Οικονομικών ώστε να μαζέψουν τους φόρους, αλλά και τους συναδέλφους του υπουργούς ώστε να περιορίσουν τις δαπάνες των υπουργείων τους.


6: Ψευδής εικόνα
ΤΟ ΕΚΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΛΑΘΟΣ ήταν ότι συστηματικά παρουσίαζε ωραιοποιημένη εικόνα και προβλέψεις στους Ευρωπαίους εταίρους και στους πιστωτές μας. Αντί να προσπαθήσει από την αρχή να πετύχει τους καλύτερους όρους δανεισμού, μεγαλύτερη διάρκεια απο- πληρωμής των χρεών, περισσότερο χρόνο για να φέρει αποτελέσματα, δεσμεύτηκε σε όρους και υποσχέσεις που δεν μπορούσε να τηρήσει. Και δεν ήταν μόνο αυτό. Επέμενε και παρουσιαζόταν προς το ευρύ κοινό αισιόδοξος, αλλά και προς τον ίδιο τον πρωθυπουργό εμφάνιζε μια αισιόδοξη εικόνα για την επιτυχία του προγράμματός του. Θεωρούσε και έλεγε ότι οι ξένοι πιστωτές και οι οίκοι αξιολόγησης είναι «δια χειρίσιμοι», ότι τα μέτρα επαρκούν και θα αποδώσουν, ότι δεν χρειάζονται άλλα μέτρα, ότι σύντομα θα βγούμε στις αγορές, ότι οι ευρωπαϊκοί θεσμοί και η τρόικα θα συνεχίσουν να μας στηρίζουν. Η αισιοδοξία αυτή -ειλικρινής ή σκόπιμη- δημιούργησε προσδοκίες που δεν επαληθεύτηκαν, εμπόδισε τη λήψη διορθωτικών μέτρων, έκρυψε το πραγματικό πρόβλημα και τελικά προκάλεσε απογοήτευση στην αρχή και οργή στη συνέχεια στους κορυφαίους Ευρωπαίους ηγέτες. Μια οργή που εκδηλώθηκε πρώτη φορά στη σύσκεψη του Λουξεμβούργου, οπότε και έγινε πλέον εμφανής η δυσαρέσκεια των ξένων ηγετών αλλά και η απαξίωση προς το πρόσωπό του.


7: Φταίνε οι άλλοι
ΤΟ ΕΒΔΟΜΟ ΛΑΘΟΣ του κ. Παπακωνσταντίνου είναι ότι προσπαθεί να ρίξει το φταίξιμο στους άλλους. Δεν παίρνει τις ευθύνες του, θεωρεί -και το λέει δημοσίως- ότι φταίνε οι άλλοι υπουργοί που δεν συμφωνούν, ότι φταίει η αξιωματική αντιπολίτευση που δεν συναινεί, ότι φταίει η νοοτροπία του κόσμου - έφτασε ακόμη και να πει ότι φταίνε οι ξένοι ηγέτες οι οποίοι για δικούς τους εσωτερικούς πολιτικούς λόγους δεν μας χρηματοδοτούν ενώ εμείς έχουμε πετύχει τη μεγαλύτερη δημοσιονομική προσαρμογή που έγινε ποτέ. Συνεχίζει δε να μην ακούει κανέναν, να αποφασίζει μόνος του μέτρα τα οποία δεν έχει συζητήσει με τους άλλους υπουργούς, «να αποφασίζει και να διατάζει» χωρίς να έχει ρωτήσει τους συναρμόδιους υπουργούς, χωρίς να έχει μιλήσει με τους τραπεζίτες, με τους οικονομολόγους, με την πιάτσα. Θα μπορούσαμε να πούμε πολλά περισσότερα για τα μπρος - πίσω της πολιτικής του, για τις ψεύτικες διαβεβαιώσεις ότι δεν θα μπουν νέοι φόροι, ότι θα παραιτηθεί αν χρειαστούν επιπλέον μέτρα κ.λπ. Δεν έχει νόημα. Είναι γνωστά σε όλους και πολύ εύκολα μπορεί κανείς να τα βρει αν ανατρέξει στο Ιντερνετ ή στα αρχεία των εφημερίδων. Το ζήτημα τώρα είναι αν η κατάσταση διορθώνεται. Διότι, αν διορθωθεί, τα λάθη του κ. Παπακωνσταντίνου μικρή σημασία θα έχουν. Αν όμως δεν διορθώνεται, ο ίδιος θα μείνει στην Ιστορία ως ο μοιραίος άνθρωπος και φυσικά ως ο χειρότερος υπουργός Οικονομικών όλων των εποχών, ξεπερνώντας ακόμη και τον προκάτοχό του Γ. Αλογοσκούφη. Οι δύο αυτοί υπουργοί οδήγησαν τη χώρα ο πρώτος στο χείλος του γκρεμού και ο δεύτερος στην πτώση.