Κωνσταντίνος Ρήγος: Ο άνθρωπος με τα χίλια πρόσωπα

Γράμματα χαραγμένα σαν ξυράφι φανερώνουν το όνομα της ηρωίδας που αγάπησε ο Κωνσταντίνος Ρήγος: Εντα Γκάμπλερ. Τον φαντάζεσαι να τα έχει χαράξει ο ίδιος στο χέρι του ή -γιατί όχι;- με σπρέι στον τοίχο ενός γειτονικού κτιρίου. Προς το παρόν, πάντως, οι χαρακιές της Εντα δεσπόζουν στο εξώφυλλο του προγράμματος της νέας παράστασης που ανεβάζει αυτές τις μέρες ο γνωστός δημιουργός/σκηνοθέτης και χορογράφος στο Θέατρο Σημείο. Για πρώτη φορά ίσως, ο Κωνσταντίνος Ρήγος έρχεται σκηνοθετικά αντιμέτωπος όχι με τον εαυτό του, αλλά με ένα δύσκολο κείμενο γεμάτο γρίφους και αντιφάσεις - όπως ίσως τελικά είναι ίδιος. Γιατί αν υπάρχει κάποιος που μπορεί να καταλάβει ταυτόχρονα τις βαθιές συγκρούσεις της περιχαρακωμένης ηρωίδας του Ιψεν που ερμηνεύει με επιτυχία η Δήμητρα Ματσούκα, αλλά και τις επιθυμίες του Θοδωρή Μαραντίνη -που ήδη εντυπωσιάζει με τα γυμνά του σε σχετικό βιντεοκλίπ- αυτός σίγουρα είναι ο Ρήγος. Χωρίς ενοχές, χωρίς φοβίες και - το σημαντικότερο- χωρίς προκαταλήψεις.



Θαρρείς ότι εκείνα τα νορβηγικά φιόρδ που ενέπνευσαν τον Ιψεν και τα απόβλητα του λιμανιού του Πειραιά μπορούν να επηρεάζουν με τον ίδιο τρόπο τις εναλλαγές της ψυχικής διάθεσης του γνωστού δημιουργού. Πρόσφατα ο Ρήγος σκηνοθέτησε τη «Φρουτοπία» του Ευγένιου Τριβιζά -να ένα παιδί που μπορεί να χαίρεται με την απλότητα της καλοσύνης- και τώρα καταπιάνεται με τα κατάστιχα της πιο απαιτητικής δραματουργίας, όπως είναι η «Εντα Γκάμπλερ» του Ιψεν.

Και τα καταφέρνει μια χαρά για έναν και μοναδικό λόγο: γιατί δεν φοβάται. Αντιλαμβάνεται γρήγορα τα κρυφά μηνύματα των σχέσεων στον Ιψεν, όπως τα οιδιπόδεια - «ναι, ο Τέσμαν είναι εξαρτημένος από τη θεία του», μου λέει, τολμώντας να μετατρέψει έναν φαινομενικά καλοσυνάτο ήρωα σε παράδοξο nerd. Επίσης παρατηρεί με ενάργεια την αστείρευτη σεξουαλικότητα του Λέβμποργκ, διακρίνει την κρυφή ευφυΐα τής κατά τ' άλλα αθώας Τέα και φυσικά αντιλαμβάνεται καλά τη σημασία που έχει το ερωτικό τρίγωνο στον Ιψεν. «Ηθελα να φωτίσω τα πρόσωπα με τη δική μου ματιά, να ανακαλύψω τι είναι αυτό που τελικά έκανε τον Τέσμαν να επιλέξει για σύζυγο την Εντα Γκάμπλερ και νομίζω ότι τελικά πως πίσω από την επιλογή του κρυβόταν η θεία του. Θαρρώ πως επέλεξε την Εντα ως αντίπαλον δέος της θείας - ίσως και να μην μπορούσε να κάνει αλλιώς ένα τόσο προστατευμένο παιδί. Η θεία προφανώς ήταν αυτή που του αφαίρεσε τον υποτιθέμενο ανδρισμό μεγαλώνοντάς τον στην ασφάλεια της αγκαλιάς και του στήθους της. Εξ ου και το ότι ο ίδιος κατέληξε στην Εντα, επειδή ακριβώς την είδε ως απόκτημα».

Απέριττη σκηνογραφία

Ολα αυτά ο Ρήγος μου τα εξομολογείται με ιδιαίτερη χαρά και πάθος λίγο πριν από την πολυαναμενόμενη πρεμιέρα, που θα τον φέρει όχι μόνο κοντά στους φίλους του και στους celebrities οι οποίοι θα έρθουν να τον δουν, αλλά και σε ένα αμιγώς θεατρόφιλο κοινό. Γι’ αυτό και θέλει τα πάντα να είναι αποτυπωμένα στη σωστή τους διάσταση, απόδειξη ότι η σκηνογραφία είναι απέριττη - ένας απλός μαύρος καναπές σε ένα χρυσό πάτωμα και ελάχιστες ποπ πινελιές, ανάλογες με τον χαρακτήρα που φέρει ο κάθε ήρωας (εδώ πραγματικά αξίζουν πολλά συγχαρητήρια στον Γιώργο Σεγρεδάκη για τα υπέροχα κουστούμια). Η σκηνοθεσία επίσης δεν φέρει κανένα από τα γνωστά φανταχτερά ευρήματα του Ρήγου, παρά δίνει την πρωτοκαθεδρία στον λόγο και στο κείμενο - ούτε μουσική, ούτε φωτισμοί, ούτε έξωθεν παρεμβολές. Ο ίδιος βέβαια δηλώνει ότι ήταν πραγματική πρόκληση το να αναμετρηθεί με την «Εντα Γκάμπλερ», κυρίως γιατί «είχα να αντιμετωπίσω ένα έργο με τόσο στέρεες βάσεις και να δω τι μπορώ να κάνω αποκλειστικά με το κείμενο. Μέχρι πρότινος βασιζόμουν στον χορό που βοηθούσε να σπάσει ο πυρήνας του κάθε έργου και να αποκαλυφθεί η δική μου αφήγηση ως βασική κατευθυντήρια οδός, ενώ τώρα αυτό που μου αποκαλύπτεται είναι το κείμενο το ίδιο.

Πρόκειται για ένα πραγματικά σπουδαίο αρχιτεκτόνημα και κάθε φορά που το βλέπω αντιλαμβάνομαι ότι δεν υπάρχει ούτε μια φράση, ούτε μια λέξη που να εκστομίζεται τυχαία».


Υποδειγματικές ερμηνείες

Σε αυτό το σημείο καταλυτικό ρόλο παίζουν οι ηθοποιοί: σπουδαίος ο δικαστής Μπρακ του Ακύλλα Καραζήση (είχε παίξει τον ίδιο ρόλο 20 χρόνια πριν στο Θέατρο Αμόρε, σε μια πραγματικά σπουδαία παράσταση), ευχάριστη έκπληξη η ευαίσθητη και εύθραυστη Τέα Ελβστεντ της Βασιλικής Τρουφάκου, προκλητικά διαφορετικός και ανατρεπτικός ο Γιέργκεν Τέσμαν του Γιάννη Τσεμπερλίδη, ευρηματικά ερωτική η θεία Γιουλάνε Τέσμαν της Κατερίνας Διδασκάλου, αντικομφορμιστικά ερωτικός ο Αϊλερτ Λέβμποργκ του Γιάννη Στάνκογλου και φυσικά δαιμονικά γοητευτική η Εντα Τέσμαν-Γκάμπλερ της Δήμητρας Ματσούκα. Δύσκολα μπορεί κανείς να ξεφύγει από τη γοητεία της Εντα, αλλά και ακόμη πιο δύσκολα μπορεί να ξεφύγει η ίδια από τον εαυτό της: ζώντας με φαντασιώσεις και εμμονές ονειρεύεται μια άλλη ζωή από αυτήν που έχει επιλέξει. Εχει ήδη συμβιβαστεί με έναν γάμο που δεν θέλει με τον πανεπιστημιακό Γιέργκεν Τέσμαν και επιζητά διακαώς τις νέες ιδέες και την ανατροπή. Ο έρωτας, όπως και η ομορφιά, θα είναι γι’ αυτήν ψυχαναγκαστικές ιδέες, αλλά εξίσου απραγματοποίητες. Παίζοντας με τους ανθρώπους γύρω της, οι οποίοι αδυνατούν να την καταλάβουν καθώς είναι κλεισμένοι κι αυτοί στις δικές τους ψευδαισθήσεις, μένει πιστή σε ένα μόνο πράγμα: το να βαριέται τη ζωή της.

Οι περισσότεροι θεωρούν την Εντα ψυχρή, κακομαθημένη και εγωκεντρική, μια άλλη ανάγνωση όμως θα επιμείνει στη μοντέρνα φεμινίστρια και στην ασυμβίβαστη πτυχή της. Στις περισσότερες αναγνώσεις όμως η Εντα Γκάμπλερ είναι μια κακομαθημένη πλούσια γόνος αστικής οικογένειας που έχει ξεπέσει και που η ανασφάλεια την ωθεί στην εκδίκηση - και εν τέλει στην αυτοκαταστροφή: «Εχω συναντήσει πολλές Εντα Γκάμπλερ στη ζωή μου. Γυναίκες που έχουν ταυτόχρονα δυναμισμό αλλά και έντονη φοβία, που οδηγεί όχι μόνο τις ίδιες σε αδιέξοδο αλλά και τη ζωή τους. Παρότι φαίνονται εξωστρεφείς, ουσιαστικά αυτοπαγιδεύονται στα όρια που βάζουν οι ίδιες στον εαυτό τους. Επειδή ακριβώς δεν μπορούν να ξεφύγουν με τίποτα και από πουθενά, φτάνουν να αυτοκαταστραφούν», αποκαλύπτει ο Ρήγος. Γυναίκες δηλαδή που φαίνεται να τα έχουν όλα, αλλά τελικά με πίκρα συνειδητοποιούν ότι δεν έχουν τίποτα - ούτε καν στοιχειώδη σύνδεση με τον ίδιο τους τον εαυτό. Ως γνωστόν, ο Κωνσταντίνος Ρήγος ήταν πάντα ο αγαπημένος των γυναικών: υπήρξε μέντορας και καθοδηγητής τους, ο άνθρωπος που φαινόταν να τις αντιλαμβάνεται και να τις ψυχολογεί όσο κανείς. «Οι γυναίκες με έχουν κινητοποιήσει περισσότερο από τους άνδρες στη ζωή μου - όσο παράδοξο κι αν ακούγεται κάτι τέτοιο. Επειδή μάλιστα έτυχε να συνεργαστώ με ισχυρές προσωπικότητες, καταπληκτικές χορεύτριες με υψηλή αντίληψη, με βοήθησαν να αντιλαμβάνομαι και να διεισδύω με μεγαλύτερη ευκολία στον γυναικείο χαρακτήρα. Παρότι φαινομενικά οι ψυχισμοί ανδρών και γυναικών είναι ίδιοι, είναι διαφορετικές οι χημείες που αναπτύσσω με τις γυναίκες. Με γοητεύουν ως ηρωίδες».


Η χημεία με τη Ματσούκα

Και κάπως έτσι έχει δέσει η χημεία του με τη Δήμητρα Ματσούκα, η οποία είχε αγαπήσει το έργο, του το πρότεινε και εκείνος το υιοθέτησε με ενθουσιασμό. Το αποτέλεσμα της αγαστής σχέσης φαίνεται από την πρώτη σκηνή, με τη Ματσούκα να υιοθετεί ένα γοητευτικά αποστασιοποιημένο στυλ στο οποίο υποτάσσεται ο Ρήγος ως σκηνοθέτης - η κίνησή της έχει μια αβρότητα την οποία θα μπορούσε κάλλιστα να κρατήσει ακινητοποιημένη ο ίδιος σε κάποια αγαπημένη του φωτογραφία ή να τη χωρέσει σε έναν πανέμορφο παραστατικό πίνακα. Αυτή η υφέρπουσα μελαγχολία της Εντα και του έργου συνολικά δείχνει να γοητεύει υπέρμετρα τον Ρήγο και, όπως μας λέει, την καταλαβαίνει σε μεγάλο βαθμό ως καλλιτέχνης. «Μου αρέσει να λέω ότι η μελαγχολία λειτουργεί πάνω μου σαν τοπική αναισθησία, χτυπάει ακέραια και μετά απέρχεται έτσι ξαφνικά όπως έχει έρθει. Με υπνωτίζει λίγο, αλλά δεν την αφήνω να με καταβάλει. Ακόμη κι όταν φαίνεται να με απειλεί, καταφέρνω και την ξεπερνάω προτού με βάλει σε μια συνθήκη που δεν είναι δημιουργική για τη ζωή μου. Εξάλλου δεν μπορώ να ζω χωρίς να δημιουργώ - οτιδήποτε και αν είναι αυτό: το χειρότερό μου είναι να με βάλεις σε διακοπές και σε ακινησία. Η δημιουργία και το έργο είναι που εξασφαλίζουν την ισορροπία.



Η ιψενική Εντα Γκάμπλερ, Δήμητρα Ματσούκα, υπό τις σκηνοθετικές οδηγίες του Κωνσταντίνου Ρήγου

Κατά τ' άλλα τα πράγματα είναι απλά και όποιος δεν το καταλαβαίνει ετοιμάζει επικίνδυνες παγίδες για τον ίδιο και τη ζωή του. Αυτό που ο καθένας θεωρεί σημαντικό είναι απειροελάχιστο μπροστά σε αυτό που κρύβει το σύμπαν. Τα πράγματα είναι πάντα πιο μεγάλα στην πραγματικότητα και εμείς είμαστε τίποτα μπροστά τους. Κι αυτό είναι ένα μάθημα που δεν το ξεχνάω ποτέ σε οτιδήποτε κι αν κάνω. Το μεγαλύτερο μάθημα που παίρνω από τα πράγματα είναι αυτό».