Ο Έλληνας που «αποκρυπτογραφεί» τα μυστικά του κεντρικού νευρικού συστήματος

Τι μπορεί να συνδέει τον Αμερικανό αθλητή του μπέιζμπολ Λου Γκέρινγκ, τον διάσημο αστροφυσικό Στίβεν Χόκινγκ και τον Έλληνα ερευνητή στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ Ευάγγελο Κισκίνη;

Ο πρώτος, εκτός του ότι αποτελεί σημείο αναφοράς για το δημοφιλές αμερικανικό άθλημα, ταυτίστηκε εκών άκον με μια σπάνια νευροεκφυλιστική πάθηση, την πλάγια αμυοτροφική σκλήρυνση: το πρώτο περιστατικό που καταγράφηκε στις ΗΠΑ το 1939 αφορούσε τον παίκτη και έκτοτε η νόσος ονομάστηκε νόσος του Λου Γκέρινγκ. Ο αστροφυσικός της Οξφόρδης Στίβεν Χόκινγκ αποτελεί τον  πιο «διάσημο»  ασθενή  με πλάγια αμυοτροφική σκλήρυνση (amyotrophic lateral sclerosis, ALS) παγκοσμίως. Ο δε τρίτος της «παρέας», ο εκ Θεσσαλονίκης ορμώμενος Ευάγγελος Κισκίνης, βάζει την ελληνική σφραγίδα στην σύγχρονη έρευνα στο Harvard  StemCell  Institute για τις νευροεκφυλιστικές ασθένειες, με την τελευταία του ανακάλυψη να εστιάζεται στην αποκρυπτογράφηση κι ενδεχομένως στη θεραπεία της νόσου που έπληξε, μεταξύ εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων, τους νευρώνες του Λου Γκέρινγκ και του Στήβεν Χόκινγκ.
 
Συγκεκριμένα, η επιστημονική ομάδα του Harvard StemCell  Institute με επικεφαλής τον Δρα Kevin Eggan κατάφερε να ανακαλύψει τον μηχανισμό που οδηγεί στην παράλυση των ασθενών από τη νόσο ALS καθώς και ένα φάρμακο για την θεραπεία της. Η ομάδα έφτιαξε κινητικούς νευρώνες από εμβρυακά βλαστοκύτταρα που δημιούργησε χρησιμοποιώντας μια πρωτοποριακή μέθοδο που βασίζεται στον «επαναπρογραμματισμό» σωματικών κυττάρων.
 
Το protothema.gr συνομίλησε με τον νέο Έλληνα ερευνητή, που με αφετηρία τη Θεσσαλονίκη και ενδιάμεσους σταθμούς για σπουδές στη Μοριακή Βιολογία το Πανεπιστήμιο του Surrey καθώς και το Imperial College του Λονδίνου, βρίσκεται σαν μεταδιδακτορικός ερευνητής στο  Harvard  StemCell Institute, αναζητώντας τη θεραπεία εκφυλιστικών νόσων του νευρικού συστήματος με τη χρήση βλαστοκυττάρων.
 

Ο μεγάλος φυσικός της Οξφόρδης Στίβεν Χόκινγκ είναι ίσως ο πιο διάσημος ασθενής της νόσου ALS παγκοσμίως, με δεδομένο ότι το 1963 οι γιατροί του είχαν δώσει τρία χρόνια ζωής. Εκείνος βέβαια κατάφερε να καταρρίψει όλα τα ρεκόρ επιβίωσης, αλλά, δυστυχώς, δεν έχουν την ίδια τύχη όσοι πλήττονται από τη νόσο. «Η Πλάγια Αμυοτροφική Σκλήρυνση, ALS, είναι μία εκφυλιστική νόσος που πλήττει τους άνω και κάτω κινητικούς νευρώνες, δηλαδή τα κύτταρα που ελέγχουν όλες τις κινήσεις μας και δίνουν τις εντολές από το πώς αναπνέουμε μέχρι το πώς περπατάμε. Στην Αμερική μόνο εκτιμάται ότι υπάρχουν 30.000 έως 50.000 ασθενείς και παρά τις έντονες ερευνητικές προσπάθειες των τελευταίων δεκαετιών μέχρι σήμερα δεν υπάρχει αποτελεσματική θεραπεία. Η ασθένεια χαρακτηρίζεται από σταδιακή εξέλιξη που οδηγεί στην πλήρη παράλυση και την κατάληξη των ασθενών μέσα σε διάστημα δύο έως πέντε ετών κατά μέσο όρο» εξηγεί μιλώντας στο protothema.gr ο κ. Κισκίνης.
 
Αυτό που έχουν διαπιστώσει οι επιστήμονες παρακολουθώντας τη νόσο Λου Γκέρινγκ τις τελευταίες δεκαετίες είναι ότι εκδηλώνεται ως επί το πλείστον σε ασθενείς μεταξύ 40 και 50 ετών, ωστόσο δεν έχουν καταφέρει να χαρτογραφήσουν τους λόγους που προκαλούν την ασθένεια. Επίσης, γνωρίζουν ότι η ασθένεια μπορεί να προσβάλει οποιονδήποτε ενήλικο, αν και υπάρχει μια κληρονομική μορφή της που εμφανίζεται στα μέλη της ίδιας οικογένειας. Επί του παρόντος, υπάρχει μόνο ένα φάρμακο που μπορεί να επιβραδύνει την εξέλιξη της νόσου.
 
Πλέον όμως όπως όλα δείχνουν η επιστημονική κοινότητα πραγματοποίησε ένα σημαντικό βήμα σε ό,τι αφορά τη συγκεκριμένη νόσο. Η ερευνητική ομάδα του κ. Κισκίνη χρησιμοποιώντας τη μέθοδο «επαναπρογραμματισμού» σωματικών κυττάρων σε εμβρυακά βλαστοκύτταρα (σημειωτέον η μέθοδος ανακαλύφθηκε το 2006 από τον Ιάπωνα επιστήμονα Shinya Yamanaka, ο οποίος πέρυσι τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Ιατρικής για αυτή τη μεγάλη ανακάλυψη) κατάφερε να δημιουργήσει για πρώτη φορά κινητικούς νευρώνες στο εργαστήριο.
 
«Η συγκεκριμένη τεχνολογία μας επέτρεψε να δημιουργήσουμε εμβρυακά βλαστοκύτταρα από ένα οποιοδήποτε σωματικό κύτταρο, όπως για παράδειγμα από ένα δερματικό κύτταρο ή τα ερυθρά αιμοσφαίρια. Αυτό είναι πολύ σημαντικό γιατί τα εμβρυακά βλαστοκύτταρα έχουν τη μοναδική ιδιότητα διαφοροποίησης σε χιλιάδες ξεχωριστά κύτταρα που φτιάχνει το ανθρώπινο σώμα. Φτιάχνοντας έτσι εμβρυακά βλαστοκύτταρα από ασθενείς που πάσχουν από ALS μας δόθηκε η δυνατότητα να δημιουργήσουμε και να μελετήσουμε κινητικούς νευρώνες στο εργαστήριο για πρώτη φορά. Ουσιαστικά αποκτήσαμε πρόσβαση στο «εσωτερικό» του κεντρικού νευρικού συστήματος του ασθενή. Συγκρίνοντας τους κινητικούς νευρώνες των ασθενών με πλάγια αμυοτροφική σκλήρυνση με εκείνους από υγιείς οργανισμούς ανακαλύψαμε μία σειρά από αιτίες που οδηγούν στον θάνατο των νευρικών κυττάρων καθώς και έναν τρόπο για να τον αντιστρέψουμε» εξηγεί ο κ. Κισκίνης.
 
Επιπλέον, η ερευνητική ομάδα διαπίστωσε ότι ένα εγκεκριμένο φάρμακο για την επιληψία μπορεί να χρησιμοποιηθεί στο πλαίσιο της θεραπείας για την ALS. «Αποδείξαμε ότι συγκεκριμένη δραστική ουσία που ήδη κυκλοφορεί στην αγορά ως φάρμακο για άλλη νόσο, την επιληψία, έχει καταλυτικές ιδιότητες στα νευρικά κύτταρα που πάσχουν από  ALS» λέει ο ειδικός, προσθέτοντας ότι αυτό το εύρημα ουσιαστικά ανοίγει διάπλατα τον δρόμο για κλινικές μελέτες σε ασθενείς που πάσχουν από ALS. Ερωτηθείς για το χρονοδιάγραμμα αυτών των κλινικών μελετών, ο κ. Κισκίνης αναφέρει ότι «οι κλινικές μελέτες σε ασθενείς θα ξεκινήσουν μέσα στο 2014 και τα αποτελέσματα αναμένονται στα επόμενα δύο χρόνια», και  δηλώνει αισιόδοξος για την έκβαση των μελετών: «Ευελπιστούμε ότι η συγκεκριμένη θεραπεία θα έχει σημαντικά ευεργετικά αποτελέσματα στην υγεία των ασθενών με ALS» λέει χαρακτηριστικά.
 
Ο ίδιος, πάντως, ετοιμάζεται να χαράξει εκ παραλλήλου μια νέα ερευνητική οδό με αιχμή πάντοτε τις νευροεκφυλιστικές ασθένειες. «Από το ερχόμενο φθινόπωρο θα διαμορφώσω τη δική μου πανεπιστημιακή ερευνητική ομάδα που θα συνεχίσει την έρευνα πάνω στο ALS καθώς και στη νόσο Αλτσχάιμερ» λέει ο κ. Κισκίνης. Ωστόσο, παντρεύοντας την επιστήμη με το ελληνικό επιχειρηματικό δαιμόνιο, ο νεαρός επιστήμονας έχει συστήσει σε συνεργασία με άλλους τρεις επιστήμονες του Harvard μία start up (καινοτόμα) εταιρεία βιοτεχνολογίας, η οποία εξειδικεύεται πάνω στην χρήση εμβρυακών βλαστοκυττάρων για τη μελέτη και τη θεραπεία νευροεκφυλιστικών νοσημάτων.