Αθανάσιος Τσαυτάρης

Ουσιαστικά οι επιστήμονες επέκτειναν στα πτηνά προηγούμενες μελέτες χρωμάτων λουλουδιών, καρπών κ.ά. Eκπληξη αποτελεί εύρημα ότι μεταβολικά γονίδια και μονοπάτια χρωμάτων είναι παρόμοια με πετούνιες, σπόρους καλαμποκιού, ρίζες καρότου (οι μελέτες στα πολύχρωμα καρότα προηγήθηκαν, γι’ αυτό οι χρωματιστοί μεταβολίτες ονομάστηκαν καροτένια), και μάτια εντόμων. Το πρώτο μελετημένο ζωικό γονίδιο ήταν άλλωστε τα κόκκινα μάτια της Δροσοφίλης. Ομοιότητα σε τόσο απόμακρους οργανισμούς υποδηλώνει ότι τα γονίδια προϋπάρχουν από παλιούς προγονικούς οργανισμούς, όπως μύκητες (έγχρωμα μανιτάρια και μούχλες) και βακτήρια!

Πρόκειται για απλά μεταβολικά μονοπάτια 3-4 βημάτων, άρα 3-4 καθοριστικά υπεύθυνα γονίδια, καθώς και ορισμένα για μεταφορά, αποθήκευση και αξιοποίηση -από τα ζώα- καροτένιων τροφών. Βρέθηκαν όμως πολλαπλά αντίγραφα (επαναλήψεις) του καθενός απ’ αυτά. Σαν τα backup στικάκια με τα πολύτιμα αρχεία του υπολογιστή μας. Τα όμορφα και εντυπωσιακά χρώματα είναι σημαντικός χαρακτήρας επιλογής ενός αρσενικού από θηλυκά. Αν τον έχανες, χανόσουν μένοντας χωρίς απογόνους, αφού τα θηλυκά προτιμούν τους εύρωστους χρωματιστούς! Ετσι κυριάρχησαν όσοι είχαν πολλά αντίγραφα. Το ίδιο ισχύει για τα χρώματα που έχουν να κάνουν με την α) προσέλκυση επικονιαστικών εντόμων από τα πολύχρωμα άνθη, β) πολύχρωμα έντομα που παρομοιάζουν με πολύχρωμα άνθη προφυλασσόμενα από πτηνά-εχθρούς, γ) χρωματιστά σαρκώδη φρούτα για προσέλκυση πτηνών-ζώων διασποράς των κουκουτσιών τους κ.ά.

Το δημοσίευμα αναφέρεται κυρίως στον χρωματισμό των φτερών, τριχώματος ή δέρματος (λειριά κόκορα, λαιμός φασιανών), αλλά και των αυγών. Και δεν θα αργήσουμε μαζί με τα κίτρινα, καφέ κ.ά. αυγά παπαγάλων-καναρινιών να δούμε γεννημένα κίτρινα, καφέ, κόκκινα αυγά και στο πτηνό που λέγεται κότα! Το ίδιο θα συμβεί και με τις σημερινές λευκές, καφέ και πράσινες ίνες βαμβακιού. Οπου θα δούμε κίτρινες, πορτοκαλί, κόκκινες. Υπάρχουν και στο βαμβάκι τα απαραίτητα γονίδια, προφανώς επιγενετικά αποσιωπημένα (ανενεργά) στα κύτταρα της ίνας. Θα χρειαστούν, δηλαδή, μόνο την απλή ενεργοποίηση. Απόδειξη της ύπαρξης είναι τα κίτρινα, ροζ, μοβ χρώματα στα άνθη του. Παρόμοια βέβαια ισχύουν και για το τρίχωμα και το δέρμα μας. Προσαρμοσμένοι για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια στη θερμή και διαρκώς ηλιόλουστη Αφρική, οι άνθρωποι γέμιζαν με μαύρη μελανίνη δέρμα και τρίχωμα προκειμένου να προφυλαχθούν από τον ήλιο (ιδιαίτερα από τις καρκινογόνες αόρατες υπεριώδεις ακτινοβολίες). Με μέτρο βέβαια, αφού το φως είναι αναγκαίο για τη σύνθεση και λειτουργία της αναπτυξιακής βιταμίνης D. Μπορεί ο Επιστημονικός Σύλλογος των χρωμάτων να εντόπισε μερικές δεκάδες υπευθύνων γονιδίων, όμως και εδώ 6-7 από αυτά έχουν καθοριστικό ρόλο. Μια μετάλλαξη μάλιστα ενός γράμματος-νουκλεοτιδίου σε ένα γονίδιο μειώνει κατά 20% το σκούρο χρώμα.  

Πρόσφατα, λίγες χιλιάδες χρόνια πριν, μεταναστεύοντας εκτός Αφρικής, από Μεσόγειο έως Σκανδιναβία, σε σταδιακά μειούμενης ηλιοφάνειας περιβάλλοντα, μείωναν σταδιακά τη μελανίνη, εξελισσόμενοι σε κόκκινους, ξανθούς ή και ολόλευκους στις πιο βόρειες περιοχές, για να βοηθήσουν τη βιταμίνη D. DNA βορείων έδειξε ότι: φτάνοντας οι νότιοι στην Πολωνία, σε περιοχές δηλαδή όπου ζούσε για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια καλά προσαρμοσμένος, ο κοκκινότριχος, ο Homo neanderthalensis, αποδεδειγμένα διασταυρώθηκε το ανθρώπινο είδος (Homo sapiens) με το είδος Νεάντερταλ.

Εκεί οι σημερινοί Βορειοευρωπαίοι απέκτησαν έτοιμα τα σημερινά ανοιχτόχρωμου δέρματος-τριχώματος γονίδια, όπως έδειξε το DNA σκελετών Νεάντερταλ που διαβάστηκε πλήρως, που βοήθησαν στην ταχύτατη προσαρμογή τους. Το ίδιο συνέβη σε Αφρικανούς μεταναστεύοντες προς ανατολάς. Ο άνθρωπος κι εκεί διασταυρώθηκε με το είδος Homo denisovans που ζούσε για χιλιάδες χρόνια προσαρμοσμένο στην περιοχή. Σημερινοί Ανατολικοασιάτες κληρονόμησαν7% των σημερινών γονιδίων τους, μεταξύ των οποίων και το κίτρινο δέρμα τους από τον Ντονοσίβιο. Σε αμφότερες τις περιπτώσεις, γυναίκα Homo sapiens διασταυρώθηκε με άντρα Νεάντερταλ ή Ντονοσίβιο. Οι σημερινοί Βορειοευρωπαίοι, λοιπόν, «ευλογούν» τους Νεάντερταλ για τη γρήγορη προσαρμογή τους στις χαμηλότερες ηλιοφάνειες του Βορρά, τους «βρίζουν» όμως τις τελευταίες δεκαετίες όταν με τα αεροπλάνα φτάνουν σε 1-2 ώρες πίσω στις όμορφες, ηλιόλουστες παραλίες των νησιών μας και τελείως ανέτοιμοι με το κάτασπρο δέρμα τους! Μην παραξενεύεστε λοιπόν που τους βλέπετε να το πλημμυρίζουν με αντηλιακά.

Φανταστείτε, αντί βαφών, την επανενεργοποίηση και των δικών μας γονιδίων χρώματος που η αποσιώπησή τους μετέτρεψε τα μαύρα μαλλιά μου σε κάτασπρα,  κάτι που θα στεναχωρούσε τους φίλους κουρείς, βαφείς, κομμωτές! Οχι. Για το σκούρεμα των μαλλιών μας δεν φτάνει η ενεργοποίηση αποσιωπημένων γονιδίων, γιατί τα άσπρα μας μαλλιά οφείλονται στην απομάκρυνση των διαφοροποιημένων μελανοκυττάρων από τις ρίζες τους. Και αν αυτό γίνεται για λόγους προστασίας από τον καρκίνο (τα διαφοροποιημένα μελανοκύτταρα δεν γίνονται ποτέ καρκινομελανώματα), θα χρειαστεί προσοχή η δημιουργία αδιαφοροποίητων για το χρώμα.